Redazione
Ch’at coladu giustu giustu unu mese e mesu dae sa bella nova de sa produtzione de 11 megawatt de ennergia dae parte de su Joint European Torus, impiantu isperimentale chi diat chèrrere arrivìre a sa fusione nucleare comente manera netta e respetosa de su mundu pro otènnere ennergia. Fit su 9 de freàrgiu!
A pustis de unu mese, un àtera nova in contu de nucleare: su sòtziu inglesu Tokamak Energy, resessende a munténnere in achilìbriu calore, pressione e tempus, ch’est giòmpidu a sa temperadura de 180 miliones de grados Fahrenheit – sete bortas sa de su sole – in una camera maniètiga pro sa fusione nucleare a bàsciu preju, oramai guasi pronta a èssere posta in su mercadu.
Duas megiorias in su deretu nucleare chi nos acurtziant meda a sa fusione – mai-cantu prus segura de sa fissione e cun pagu e nudda iscartu radiu-ativu – chi forsis podet antecipare de una vintina de annos su badu de su 2050, chi innanti fit su mamentu pensadu pro custu colossale passu a innanti.
Ma su 2022 est s’annu de sos isvilupos trubulosos, a cantu paret. Difatis in Isvìtzera, in custu mese, s’est isperimentada, cun bonos resultados, sa tènnica de sa transmudatzione nucleare. Chi bolet nàrrere mudare dae elementos radiu-ativos a elementos diversos, semper de mancu radiu-ativos, produende ennergia in cada unu de custos passàgios. E arrivende, in finitia, a àere rudda nucleare neta in totu. Su motore de sa reatzione a cadena in custa tennologia est unu raju de partitzellas, chi daghì finit s’ópera, ch’istudat a bonu sou sa reatzione a cadena in nemmancu duos millèsimos de s’iscuta!
In custa manera non ant a pòdet prus cumbinare isastros che a su de Chernobyl in su 1986. Ma b’at de prus: sa transmudatzione impitat su Toriu a su postu de s’Uràniu, duncas unu metallu de mancu radiu-ativu, e sa bella est chi finas sa rudda de agiummai 70 annos de fissione nucleare podet èssere impitada comente elementu de trasmudatzione, dende ennergia e in s’ipestantu isvanende-che sa radiu-atividade sua, revortende-si in chejina, prus a mancu!
Custa tennologia de trasmudatzione est fìgia de sa camedda intra de s’impresàriu frantzesu Franklin Servan-Schreiber e is fìsigos Federico Carminati e Jean Pierre Revol. Custos ùltimos già cunlaboradores de Càrralu Rubbia, prèmiu Nobel pro sa Fìsiga e primu presidente de su CRS4 de Pula.
Pròpiu Rubbia isperimentesit sa trasmudatzione de sa rudda nucleare, bumbardende-la cun neurones oténnidos isparende protones in su prumu fusu. S’iscopu mannu fit de isminorigare sos tempos de isvanida de sa radiu-atividade de sa rudda. Ma partende dae cussu progetu, s’est daboi bidu chi a dogni trasmudatzione si produiat ennergia. Acò duncas su valore dòpiu de custa megioria.
Chi abberit como giannas noas in su deretu de s’ennergia, pròpiu in unu mamentu de debilesa ladina, in ue su mundu at isventiadu malamente dae s’imbriaghera de sas rennovabiles comente mediu finale. A s’inbesse, bentu e sole podent cobèrrere sceti su 40/50% de sa chirca de ennergia mundiale, e ant a lassare baterias e palas chi ant a dare anneos mannos daghì arrivit su tempus de che las frundire.
Finas pro sa transmudatzione su puntu de borta est como prus a curtzu: comente pro sa fusione est istadu fissadu – como chi sos passos parent longos, seguros e lestros – a su 2030.
Oto annos duncas nos dispartint dae una dòpia frontera in contu de nucleare chi nos podet bogare sos anneos de custu tempus de passagiu e in s’ipestantu, isòlvere sa chistione de sa rudda nucleare. Muntènnere cuadas pro 300.000 annos sustantzias radiu-ativas pensende chi abberu in totu custu tempus non bi cumbinent istrobbos, est ispera de macos!
Non est cussa sa ruga giusta. Sa peràula “nucleare” mintet galu timòria in sa gente, ma dae inoghe a su 2030 est capatze chi amus a imparare a bi cunvivere, seguros de non pònnere in perìgulu s’isistèntzia de custu mundu già dae como ammurtijinadu.
Roberto Mette
